Έρχεται η “Κοινωνική Αντιπαροχή”: Τι σημαίνει, πώς θα δώσει απάντηση στις τρελές τιμές των κατοικιών

Το Υπουργείο προχωρά στη συλλογή κατάλληλων ακινήτων που θα διοχετευτούν στο πρόγραμμα που αφορά την Κοινωνική Αντιπαροχή

Σε μία περίοδο κατά την οποία η αγορά κατοικίας έχει μετατραπεί σε όνειρο θερινής νυκτός για τους Έλληνες, είναι αναπόφευκτη η στροφή των προβολέων του ενδιαφέροντος στην “κοινωνική κατοικία”, η οποία κρίνεται απαραίτητη από την Πολιτεία αλλά και από την αγορά του real estate. Η αύξηση των τιμών κατοικιών έχει φτάσει στο 57% από το 2018, όταν ο μέσος μισθός έχει αυξηθεί κατά 17%, ενώ για την κάλυψη της ανάγκης στέγασης με την αγορά κατοικίας επιφάνειας 60 τετραγωνικών στην Αθήνα απαιτούνται μισθοί 11,5 ετών, καθιστώντας τη μία από τις ακριβότερες πόλεις στον κόσμο.

Προγράμματα σαν το “Σπίτι μου ΙΙ” (χρηματοδότηση 20.000 ωφελούμενων για την αγορά πρώτης κατοικίας) δεν απαντούν στο πρόβλημα της προσφοράς κατοικίας και παράγοντες της αγοράς προβλέπουν ότι η ζήτηση σπιτιών που θα προκαλέσει θα συντελέσει σε άνοδο των τιμών.

Ο ΟΕΚ, ο κρατικός φορέας που έτρεχε τα προγράμματα στέγασης στη χώρα, καταργήθηκε οριστικά το 2012 και καμία σχετική πρωτοβουλία προς την κατεύθυνση αυτή δεν ελήφθη έκτοτε. Όσο η Ελλάδα έμενε πίσω, οι ευρωπαϊκές χώρες ξεκίνησαν να προσθέτουν στο απόθεμα σπιτιών τις κοινωνικές κατοικίες, υποστηριζόμενες και από πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης. Συνολικά, επτά ευρωπαϊκές χώρες διεκδίκησαν πόρους 5,5 δισεκατομμυρίων ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης προκειμένου να διαθέσουν περισσότερα ακίνητα στα προγράμματα κοινωνικής κατοικίας.

Η Πορτογαλία θα δαπανήσει 2,7 δισ. ευρώ για την κατασκευή 26.000 διαμερισμάτων που θα διατεθούν ως κοινωνικές κατοικίες, η Ιταλία αξιοποιεί 1 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης για την ανάπτυξη 10.000 κατοικιών, ενώ η Ισπανία τρέχει την κατασκευή 20.000 ενεργειακά αποδοτικών κοινωνικών κατοικιών προς ενοικίαση.

Η Κοινωνική Αντιπαροχή στο προσκήνιο

Το αδιέξοδο που περιγράφηκε αδρά πιο πάνω ωθεί και την ελληνική κυβέρνηση να πάρει μέτρα. Σχετικές εξαγγελίες έγιναν από την υπουργό Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Σοφίας Ζαχαράκη και αναμένεται να εξειδικευτούν.

Η ίδια έχει ανακοινώσει ήδη ότι το Υπουργείο προχωρά στη συλλογή κατάλληλων ακινήτων που θα διοχετευτούν στο πρόγραμμα που αφορά την Κοινωνική Αντιπαροχή. Μέχρι πρόσφατα, τα ακίνητα που καταγράφονταν υπολογίζονταν σε 1.650. Το Υπουργείο σκοπεύει συλλέξει σε συνεργασία με τους δήμους παλιά ακίνητα, τα οποία θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν ως κατοικίες εργαζομένων του δημοσίου. «Μπορεί να είναι διαμερίσματα, μπορεί να είναι καταστήματα, παλιά δημόσια σχολεία, ακόμα και παλιά αστυνομικά τμήματα για να μπορούν να αξιοποιηθούν. Έχει τεθεί πολλές φορές το ζήτημα διαμονής των δασκάλων, καθηγητών αστυνομικών, που αδυνατούν λόγω υψηλών ενοικίων να αναλάβουν υπηρεσία», είχε δηλώσει σε πρόσφατη τοποθέτησή της η υπουργός.

Η Κοινωνική Αντιπαροχή Αφορά κτίρια ή οικόπεδα που ανήκουν στο δημόσιο. Εκεί μετά από ανοιχτό διαγωνισμό ένας κατασκευαστής θα ανακαινίζει ή χτίζει ένα κτίριο εκ νέου και ένα κομμάτι από αυτά τα διαμερίσματα πηγαίνει σε κοινωνική στέγαση, όπως εξήγησε η υπουργός. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνονται δύο πράγματα: Διευρύνεται το οικιστικό απόθεμα και στηρίζονται οι πλέον ευάλωτοι. «Νομίζω η πολύ σημαντική μάχη που πρέπει να γίνει είναι η μάχη των ανισοτήτων», τόνισε η κ. Ζαχαράκη.

Ο υπουργός Οικονομία, Κωστής Χατζηδάκης, σημείωσε ότι με την κοινωνική αντιπαροχή, όπως εφαρμόζεται σε άλλες προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες, ιδιώτες θα αναλάβουν την κατασκευή κατοικιών σε οικόπεδα του Δημοσίου για τη στέγαση ευάλωτων νοικοκυριών, ωφελούμενων της ΔΥΠΑ κλπ., παράλληλα με την κατασκευή και εκμετάλλευση εμπορικών χώρων από τους οποίους θα αντλούν έσοδα. Οι διαγωνισμοί, όπως είπε, θα προχωρήσουν με εκτελεστικό βραχίονα το ΤΑΙΠΕΔ λόγω της τεχνογνωσίας που διαθέτει η μονάδα ωρίμανσης έργων του Ταμείου και η πρώτη προκήρυξη θα γίνει μέσα στη χρονιά. «Δεν πρόκειται για τις παλιές εργατικές κατοικίες, αλλά για σύγχρονα διαμερίσματα κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα», τόνισε ο υπουργός.

Με αυτό τον τρόπο φαίνεται πως θα αξιοποιηθεί και το οικόπεδο της ΧΡΩΠΕΙ στην οδό Πειραιώς, σύμφωνα με όσα ανακοίνωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης από τη ΔΕΘ. Σε πρώτη φάση θα προκηρυχθεί διαγωνισμός, από τον οποίο θα προκύψει ο κατασκευαστής που θα κρατήσει έναν αριθμό κατοικίες, ενώ οι υπόλοιπες θα αποδοθούν στο δημόσιο, το οποίο θα τις διαθέσει στην αγορά σε πολύ χαμηλές τιμές. Έτσι ξεκολλάει και η εκμετάλλευση ενός ακινήτου στην Πειραιώς, το σχέδιο για το οποίο ναυάγησε, αφού η δημιουργία Πολιτείας Καινοτομίας αποδείχθηκε πως δεν ήταν δελεαστική, ούτε συμφέρουσα σε οικονομικούς όρους για την αγορά του real estate.

Σύμφωνα με το thetotalbusiness.com, η συζήτηση για την κοινωνική κατοικία άνοιξε το 2021, όταν μπήκε στις ράγες το έργο της δημιουργίας κυβερνητικού πάρκου στην Πυρκάλ. Στην πρώην βιομηχανία θα μεταστεγαστούν εννέα υπουργεία και φορείς, αφήνοντας κενά περίπου 127 ακίνητα στο κέντρο της Αθήνας, τα οποία είναι κατά 85% μισθωμένα στο δημόσιο.

Παράγοντες της πολιτικής και της αγοράς είχαν θέσει στο τραπέζι την αξιοποίηση – τουλάχιστον – μέρους αυτών των κτιρίων ως κοινωνική κατοικία, με στόχο να αποκτήσει ξανά κατοικίες το κέντρο της Αθήνας αλλά και να μην επικρατήσει το μοντέλο της υπερ-τουριστικοποίησης, σε μία περιοχή που θεωρείται ήδη από πολλούς κορεσμένη από ξενοδοχεία και βραχυχρόνια μίσθωση.

Σε συζητήσεις για τη δημιουργία κοινωνικής κατοικίας φέρεται να είχε μπει και ο δήμος Πειραιά, όταν ξεκίνησε η διαδικασία αξιοποίησης της πρώην Κλωστοϋφαντουργίας Ρετσίνα, το ακίνητο επιφάνειας 25 στρεμμάτων της οποίας ανήκει στην Εθνική Τράπεζα. Πηγές με γνώση όσων συζητήθηκαν ήθελαν μία από τις προτάσεις να αφορούσε σε σύμπραξη του ιδιωτικού τομέα με το δημόσιο για την εύρεση λύσης στο ζήτημα της κοινωνικής στέγασης.

Το ζήτημα της Κοινωνικής Αντιπαροχής:
Ένα νέο μέτρο κοινωνικής στέγασης;

Το Ελληνικό Δίκτυο για το Δικαίωμα στη Στέγη και την Κατοικία διατυπώνει προβληματισμό και επφυλάξεις σχετικά με το πρόγραμμα της Κοινωνικής Αντιπαροχής:

Όσον αφορά τα μέτρα στεγαστικής πολιτικής που πρόκειται να τεθούν σε εφαρμογή το επόμενο διάστημα, ένα σημείο που εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι αυτό της “Κοινωνικής Αντιπαροχής”. Όμως πώς ακριβώς λειτουργεί; Το κράτος είναι αυτό που παραχωρεί δημόσια περιουσία σε ιδιώτες για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, το οποίο θα ορίζεται από την εκάστοτε πρόσκληση/διαγωνισμό. Σκοπός του μέτρου της Κοινωνικής Αντιπαροχής είναι η αξιοποίηση δημόσιας περιουσίας για την ανέγερση μαζικών υποδομών στέγασης, μέρος των οποίων θα προορίζεται για κοινωνική στέγαση.

Τα πρώτα οικόπεδα που πρόκειται να αξιοποιηθούν είναι οικόπεδα της ΔΥΠΑ προκειμένου να κατασκευαστούν 2.500 κοινωνικές κατοικίες για 5.000 ωφελούμενους νέους ηλικίας μέχρι 39 ετών. Από τα οικόπεδα αυτά, τα 11 προέρχονται από τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ) και βρίσκονται σε περιοχές όπως Κηφισιά, Παιανία, Μαρούσι, ενώ κάποια αφορούν άλλα αστικά κέντρα της χώρας (Λάρισα, Πάτρα, κ.λπ.).

Σύμφωνα με καταγραφή που έγινε για την εφαρμογή του προγράμματος, έχουν εντοπιστεί 98 κατάλληλα οικόπεδα εντός σχεδίου, εκ των οποίων το 1/3 βρίσκεται στην Αττική. Στα τέλη του 2024 αναμένεται να ξεκινήσουν οι διαγωνισμοί για την ανάδειξη των ανάδοχων (ιδιωτών κατασκευαστών) και από το 2025-2026 θα αρχίσει η ανέγερση των κατοικιών. Προς τα τέλη του 2026 και στις αρχές του 2027 αναμένεται η μίσθωση των κατοικιών σε ωφελούμενους, η οποία προβλέπεται να είναι με χαμηλότερο ενοίκιο.

Παρόλο που το αφήγημα γύρω από το μέτρο της Κοινωνικής Αντιπαροχής φαίνεται να αφορά στην “ανακούφιση” της στεγαστικής επισφάλειας πολλών ατόμων, και δη νέων, στην πραγματικότητα προκύπτουν αρκετοί προβληματισμοί για το περιεχόμενό του. Συγκεκριμένα:

• Δεν λύνεται άμεσα το στεγαστικό πρόβλημα στην Ελλάδα: η διαδικασία της κατασκευής πολυκατοικιών προβλέπεται να διαρκέσει για τουλάχιστον μια διετία.
• Σημαντικό μέρος εκμετάλλευσης του κτιρίου, της τάξης του 30-60%, θα πηγαίνει στον ανάδοχο κατασκευαστή. Επομένως, η έννοια της αντιπαροχής, ουσιαστικά, δεν υφίσταται, αφού το κράτος δεν θα έχει έσοδα ούτε θα λαμβάνει ως ιδιοκτησία του κάποια διαμερίσματα.
• Τα έσοδα από τη μίσθωση κοινωνικών κατοικιών θα πηγαίνουν σε εργολάβους: Μέσα από τον τρόπο λειτουργίας της αντιπαροχής οι άμεσα ωφελούμενοι είναι οι κατασκευαστικές εταιρείες, όχι το κράτος.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειωθεί ότι το μέτρο “κοινωνική αντιπαροχή” δεν αναφέρει πουθενά ότι προορίζεται για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, αλλά αναφέρεται γενικά σε κοινωνική στέγαση νέων, το οποίο έχει ήδη υπάρξει με πολλές παραλλαγές (π.χ. «Σπίτι Μου», «Κάλυψη»). Τα κριτήρια που τίθενται (οικονομικά, κοινωνικά) για την ένταξη στο πρόγραμμα δεν είναι διατυπωμένα με σαφήνεια ώστε να διαπιστώσουμε ότι πρόκειται, πράγματι, για ένα μέτρο κοινωνικής στέγασης.

Παράλληλα, δεν δίνονται συγκεκριμένοι λόγοι για την επιλογή των μεγάλων αστικών κέντρων για την οικοδόμηση κατοικιών, εκ των οποίων ένα σημαντικό μέρος θα είναι στην Αθήνα, η οποία έχει «βουλιάξει» από κατοικίες προ πολλού. Η πρόθεση, παράλληλα, παραχώρησης κοινωνικών κατοικιών μέσω του συγκεκριμένου μέτρου κρίνεται όχι μόνο μακρόπνοη, αλλά και αμφίβολη: οι μέχρι τώρα ανακοινώσεις περί ενεργοποίησης για κοινωνική αντιπαροχή έχουν εστιάσει κυρίως στο κομμάτι των συμφωνιών μεταξύ ιδιωτικού-δημοσίου τομέα και πολύ λιγότερο στους όρους στέγασης των ωφελούμενων.

Φαίνεται, δηλαδή, ότι ακόμα και το περιεχόμενο της κοινωνικής στέγασης έχει παραμεληθεί, αφού δεν δίνονται σαφείς πληροφορίες για τους ωφελούμενους ή την προοπτική του προγράμματος “κοινωνική αντιπαροχή”, γεγονός που αναδεικνύει μια ψευδεπίγραφη στεγαστική πολιτική. Τα αίτια, λοιπόν, γύρω από την οικοδόμηση κοινωνικών κατοικιών παραμένουν προσχηματικά και αντανακλούν μια “κοινωνική” πολιτική που βασίζεται στην όλο και αυξανόμενη ιδιωτικοποίηση και μείωση της κρατικής παρουσίας σε κοινωνικά θέματα.